Roggel - 10 juni 2023 - Op zaterdag 27 mei was het zover. Stralend weer. Wethouder Robert Martens sprak de in grote getalen toegestroomde familieleden, genodigden en vrienden van aankomende Leudal- en Schoolgidsen toe. De gidsen hadden vanaf september 2022 een opleiding genoten. Onderdelen als energie en duurzaamheid en de ontstaansgeschiedenis van hun geliefde Leudal kwamen aan bod. Daarnaast natuurlijk ook de zoogdieren, vogels, insecten en de flora in het Leudal. In alle disciplines hebben ze hun neus gestoken.
Daar stonden ze nu tussen hun partners, genodigden en aanverwanten. Zaterdagochtend, het was het zover! Hun dag om te shinen! In kleine groepjes hebben ze samen een excursie moeten voorbereiden met daarin een aantal eyecatchers. Tijdens de wandeling behoren ze de deelnemers haarfijn uit te kunnen leggen waar ze gezamenlijk naar staan te kijken. Een moeilijke opdracht! Onder de deelnemers staan natuurlijk ook ervaren gidsen mee te luisteren. Wat enige spanning, tussen de oren, bij menig aanstormende gids kan veroorzaken. Tijdens de excursie mogen de gidsen gebruik maken van alle voorhanden zijnde educatieve mogelijkheden en deze werden niet geschuwd. De opgezette das en bever werden van stal gehaald, sheets over oude gebouwen die door de Fransen allang geleden gesloopt waren kwamen tevoorschijn. Haarfijn werd er op Ferrari -kaarten aangegeven hoe het landschap er vroeger uit heeft gezien. Ja, alles werd uit de kast gehaald.
De IJsvogel (Alcedo atthis) kwam gelukkig tijdens onze excursie ook aan bod. Het is niet voor niets dat deze prachtige vogel zo ongeveer bij elke reclame voor ons natuurgebied “Het Leudal” staat afgebeeld. Ze zijn namelijk verzot op onze prachtige beekdalen. Vanaf de oever kan hij of zij, wat moet ik nu zeggen, hebben zij dan ook last van identiteitscrisis? Ik zie het al voor me. Zit je net lekker op een tak naar beneden te koekeloeren en zie je de lunch langs zwemmen in de vorm van een modderkruipertje. Fluit er opeens een jonge ijsvogel naar je. Het is een hele kunst om te beoordelen of het om een mannetje of vrouwtje gaat. Je moet goed kijken naar de ondersnavel. Bij een vrouwtje is de ondersnavel overwegend oranje en soms kan de basis van de bovensnavel ook oranje zijn. Bij de mannetjes is de snavel zwart. Natuurlijk heb je daar ook weer uitzonderingen op, waarbij er in de basis van de ondersnavel ook oranje voorkomt. Lekker makkelijk voor zo’n “jong” die de blits bij je wil maken en je zelf in die “crisis” zit. Ik vraag me dan ook af of er een LHBTIQAPC is voor ijsvogels. Hoe moet dat nog ooit goed komen? Ik maak het me makkelijk en zal “hij of zij” vervangen door “ze”.
Een jonge ijsvogel onderscheidt zich van de volwassen exemplaren door een valer verenkleed met donkergrijze borstveren, een kortere snavel, een bleke snavelpunt en donkerbruine pootjes. Je zou toch van de “wap” raken als jonkie, bulkend met een overdosis aan de hormonen testosteron of in het andere geval oestrogeen en progesteron.
Over de naamgeving is van de ijsvogel iets leuks te vertellen.
De naam van de ijsvogel heeft zoals de naam doet vermoeden namelijk niets met ijs van doen. De ijsvogel moet er zelfs helemaal niets van hebben! De naam komt van het Duitse Eisenblauw of ijzerblauw, net als de kleuraanduiding Köningsblauw of kobaltblauw. Een vertaling die door ons slimpies weer verbasterd is tot IJsvogel.
Daarnaast heeft de ijsvogel een paar opmerkelijke eigenaardigheden, als je daar over mag spreken?
Liefdesrelatie
Het mannetje zoekt meestal zijn partner van voorgaande jaren op. Nou ja, zoekt! Wanneer hij haar in de smiezen krijgt achtervolgt hij haar, wat bij ons meer aan mogelijk stalken doet denken. Dit alles gebeurt allemaal in de buurt van het toekomstige nest. Tijdens het ‘stalken” schreeuwt hij het uit met scherpe kreten. Dit trekt op de een of andere manier haar aandacht en bezorgt haar een déjà-vu. Uiteindelijk ploffen de twee, tot over de oren toe verliefd, neer op een tak. Hierna volgt er een prachtig baltsgedrag, zittend tegen elkaar. Beide houden de snaveltjes geopend in een verticale houding, het mannetje wrijft met zijn verenkleed tegen haar lijfje aan (wie zou daar nu niet voor vallen?). Goedkeurend stemt het vrouwtje in. Ze zijn weer een paar! Voor de duidelijkheid, buiten het broedseizoen zien zij elkaar totaal niet staan, in dit geval vliegen, ha!
Werk aan de winkel
De ijsvogelman mag zich nu gaan bezighouden met het bouwen van het nest. Hij is een echte bouwvakker en maakt zijn nest in een holle boom of in een steile oeverkant. Hier graaft hij dan een licht oplopende gang van 30 cm tot soms wel een meter diep. Vrouwlief kijk niet op of om naar al zijn werkzaamheden. Moeders houdt zich bezig met het verdedigen van het territorium. Na bijna een week van graven, ploeteren en verschuiven van al het “bouwafval” is het nest klaar en wordt het een periode van lief zijn voor elkaar.
Hij zal haar het hof gaan maken. Dit gebeurt niet met een bloemetje of een ring, maar door een heerlijk vers visje aan te bieden. Hij zal nog een beproeving moeten doorstaan. IJsvogelvrouwtjes zijn heel koppig. Wanneer het bij haar aanbieden van het “snoepgoed” niet zint kijkt ze als een echt verwend nest de andere kant op. Niet goed genoeg! En hop, weg is hij, om even later weer met een nieuw “juweel” te komen bedelen. Dit blijft hij doen tot dit “toegangsbewijs” wel wordt aangenomen en in haar buikje verdwijnt. Het is nu tijd om te “Hatseflatsen”.
Jong spul
De jonkies staan tijdens de verzorging braaf in een cirkel (zoals een bij revolver) opgesteld. Het jong dat bij de opening staat, krijgt een visje aangeboden waarna het “kroost” een slag door draait en er weer een hongerig bekkie, bij de deuropening, op een lading krachtvoer staat te wachten. In de tussentijd braakt een jong een “braakbal” uit met onverteerbare onderdelen (graatjes en schubben) van het ontbijt, de lunch of het diner. Zelf staat het kroost op de menukaart van de nerts, bunzing en de altijd “schuchtere” wezel. Zij kunnen nog wel eens een nestholte binnendringen en ja, waar kun je dan heen zonder de aanwezigheid van een nooduitgang? Gelukkig dan ook dat pa bij de aanleg van zijn onderkomen, rekening houdt met de bereikbaarheid!
De schone was
Als laatste noemenswaardig trekje heeft deze prachtig mooie vogel een heel eigen manier van zichzelf schoonmaken met een unieke poetsbeweging: de “schoonmakers” wrijven met de binnenkant van de vleugel hun kopje schoon. Dat doen weinigen de ijsvogel na. Ook nemen “ze” vaak een bad. De badende gasten doen dit door in het water te duiken. In een split second vliegen ze er dan ook weer uit. Dit kunnen ze wel een keer of 15 tot 20 herhalen. Ja, de ijsvogels houden er wel van om brandschoon te zijn! Ouders doen dit vooral aan het einde van de broedperiode. Dit schoonmaakgedrag is eigenlijk ook wel logisch want de kraamkamer ligt bezaaid met braakballen. Deze “geurzakken” zijn door de kroost heerlijk in de ronde gedropt.
Gaat het goed met de ijsvogel in ons land?
De belangrijkste bedreiging van de ijsvogel is de door de mens veroorzaakte watervervuiling waardoor de prooidieren - modderkruipers, voortjes, barbelen, drie- en tiendoornige stekelbaarsjes, garnalen, rivierkreeftjes, salamanders kikkers - , maar ook het voedsel van de prooidieren - larven van insecten, libellen, kevers, mijten, spinnen en de larven van weekdieren en zoetwaterslakken - het ernstig te verduren hebben.
In Nederland, maar ook in België gold de ijsvogel als bedreigde diersoort.
Onze ijsvogel kan heel slecht tegen strenge winters en mocht het water in een groot gebied bevriezen, dan sterven ze aan de hongerdood. Mede door de zachte winters, en het herstel van het natuurlijke verloop in beken, het maken van speciale ijsvogelwanden is de ijsvogel van de Rode Lijst verdwenen en leven er naar schatting zo’n dikke 1200 broedparen in Nederland. Wanneer je dit afzet tegen 2015, destijds een paartje of 600 is dat een verdubbeling! Het gaat daarom stukje voor stukje beter met onze vreemde vogel. Wanneer alle maatregelen die er getroffen zijn en worden leiden tot het herstel van de waterkwaliteit in de beken en dan zit het wel snor met de ijsvogel.
Ik was echt afgedwaald met mijn gedachte en sluit mij weer aan bij de excursie. Na de tiptop goed verzorgde excursies hebben we de ochtend afgesloten met koffie en vlaai. Aansluitend heeft het bestuur de certificaten voor het behalen van gastheer / gastvrouw / Leudalgids en Schoolgids aan alle 25 cursisten uitgereikt.
Allen zijn geslaagd en heten wij hartelijk welkom bij Groen Hart Leudal!
Ron
Ron Van Pol, voorzitter van Groen Hart Leudal, heeft sinds juni 2020 zijn eigen column bij DeltaLimburg.nl.
Foto Groen Hart Leudal (geslaagde gidsen)/stockfoto (ijsvogel)
100623/HvL
