Roggel - 4 december 2023 - De afgelopen periode zag je vaker op het 8 uur Journaal van NPO dat we vanuit ons “warme” landje het poollicht konden zien. Ook de weekbladen stonden er vol van. Ik ben deze column aan het schrijven en wat zie ik in Weerplaza staan? “Noorderlicht in Nederland door extreem veel zonnestromen". Ik word tijdens het schrijven op mijn wenken bediend.
Voorheen boekten we speciaal een vakantie om dit spektakel te aanschouwen. Een heel aanbod aan rondreizen (5-, 8-, 12-daagse) worden er georganiseerd naar bijvoorbeeld Lapland. Je kan kiezen uit Noorwegen, Zweden, Finland, Schotland, IJsland ja zelfs de Faeröer eilanden staan hoog op de lijst om het poollicht te zien. Had je zo’n typisch rood vakwerkhuisje eenmaal geboekt, kon je met een slee en een groep van 6 à 7 Husky’s een onvergetelijke rondreis maken. Maar het was nog maar de vraag of je ook tijdens het echte “friluftsliv” kon genieten van het poollicht. Heb je het gemist, dan had je rap voor noppes drieduizend euro in het Kattegat geworpen. Oké je hebt de foto’s van de vakantie nog. De naam Faeröer eilanden is bedacht door de Vikingen, die schijnen de eilanden in de 9 eeuw na Christus ooit: får (schaap) øer (eilanden) genoemd te hebben. Je raad het al; de toenmalige inheemse bevolking bezat schapen, héél veel schapen!
Zelf heb ik het poollicht een aantal jaren geleden vanuit Texel mogen aanschouwen. Weten jullie waardoor het verschijnsel zonnewinden veroorzaakt wordt?
Ik hoor de hersencellen kraken, zonnewinden? Waait het dan op de zon? Niet in de zin zoals wij die natuurlijk kennen op aarde. Onze “wind” wordt veroorzaakt door de stroming van lucht. De lucht stroomt van een hoger naar een lager drukgebied. In de natuurkunde is er een wetmatigheid dat zegt; “alles om ons heen streeft erna om in een evenwicht te geraken”. Zo ook hier. Daarnaast spelen temperatuurverschillen (of plaatselijke opwarming), draaiing van de aarde en wrijving over het aardoppervlak nog een belangrijke rol. Kortom, in werkelijkheid komt er veel meer bij kijken hoe wind daadwerkelijk ontstaat, dan in mijn eerdere beknopte uitleg. Een leuk weetje (althans, dat vind ik) is: Wanneer je in Nederland met rug naar de wind staat, dan bevindt het hogedrukgebied zich altijd aan jouw rechterhand en het lagere drukgebied aan jouw linkerhand.
Enfin, terug naar de zonnewind. Dat is dus geheel iets anders dan onze wind.
Het fenomeen zonnewind is een stroom van allemaal geladen deeltjes die op de aarde afgevuurd worden. Dit komt doordat er uitbarstingen aan het oppervlak van de zon plaatsvinden. Die deeltjes worden met een gigantische snelheid van meer dan 650 km per seconde op ons aardbolletje afgeschoten. Ons aardse bolletje is gelukkig in het bezit van een aardmagnetisch veld en hierdoor worden wij gelukkig tegen natuurverschijnselen beschermd. Je wil niet weten wat er, zonder deze bescherming voor enge ziektes kunnen ontstaan wanneer wij al die straling (lees deeltjes) op ons tere huidje zouden moeten incasseren.
Het leven op aarde is mede te danken aan dié beschermende laag van moeder natuur! Het magnetisch veld wordt in principe door de draaiing van de aarde en de opbouw van de kern met daaromheen het vloeibare magma opgewekt. Eigenlijk is de aarde (maar dan ook heel simpel voorgesteld) een magneet! Hierdoor worden de geladen deeltjes afgebogen en dringen ze bij de Noord- en Zuidpool met veel energie onze atmosfeer binnen en knallen de deeltjes op de “rustig” bewegende zuurstof en stikstofatomen. Die energie die hierbij vrijkomt, veroorzaakt het schitterende poollicht.
Trouwens, het poollicht komt frequenter voor dan je misschien denkt. Dit komt door een cyclus binnen in de zon, zeg maar om de 11 jaar. De kleuren van het poollicht ontstaan door de aanwezigheid van zuurstofmoleculen hoog in de atmosfeer. Aan de kleur van het poollicht kun je zien waarop die zonnedeeltjes terecht zijn komen. Rood of roze poollicht ontstaat door het reageren van de zonnedeeltjes op stiksofmoleculen en het blauw/paarsachtig poollicht ontstaat door de aanwezigheid van waterstof en helium. Deze bevinden zich in de buitenste laag van onze atmosfeer.
Alles speelt zich boven de Noordpool af. Oké, én de Zuidpool! Met het begrip Noordpool is eigenlijk iets heel geks aan de hand.
Ten eerste, de Noordpool staat niet op de wereldkaart. Kijk maar eens in een atlas, of op Google Earth. Swype met je vinger naar beneden over het beeldscherm dan zie je geen witte Noordpool. De Zuidpool of Antarctica zie je wel in het wit. Hoe komt dat? Er zijn ooit afspraken gemaakt over het aangeven (legenda) van landschappen in een atlas of wereldkaart. Pak bijvoorbeeld land; dat kan groen zijn, dan zijn er bossen te vinden, grijstinten wil zeggen dat er een gebergte is en bij geel spreken we over woestijn. Wit is land met ijs. Kijk maar eens goed. Groenland, een gedeelte van Canada en de Zuidpool zijn wit. Water daarentegen is weer blauw. Aangezien de Noordpool geen land is maar bevroren water, je raadt het al, is deze noordelijke regio dus geheel blauw.
Ten tweede, kun je überhaupt op het noordelijkste punt van de aarde komen? Bij die vraagstelling moet je goed weten dat er twee Noordpolen zijn. Twee?
De eerste is het Ware noorden of geografische noorden. Dat is de plek van de draai-as of rotatie-as. De aarde draait in oostelijke richting (linksom). Deze plek ligt echt niet op het noordelijkste puntje van de aarde. Nee hoor, dat punt ligt in de Noordelijke IJszee. Stel dat je heel lang naar de hemel kunt kijken dan lijkt het of alles om de poolster draait (dat komt doordat wij om onze as draaien). De poolster is te vinden in het sterrenbeeld de Kleine Beer. In het Grieks betekent Arktos beer. Het woord Arctis of “Artica” is hiervan afgeleid. IJsberen leven dus op de ………? Juist, de Noordpool!
Beetje Grieks voor beginners; de naam Antarctica komt van het Griekse woord Antarktos. Wat hier tegenover Arktos betekent. Oftewel de Zuidpool.
En dan hebben we ook nog het magnetisch noorden.
Het grappige is dat deze altijd verschilt. Waar jij je dan ook op het Noordelijke halfrond bevindt, de naald van het kompas geeft steeds een andere richting aan. Wanneer ik hier in Roggel naar mijn kompas kijk, wijst de naald naar het noorden. Wanneer ik bijvoorbeeld in Raufarhöfn (IJsland) of Tuktoyaktuk (De meest noordelijk gelegen stad op het Canadese vasteland) naar mijn kompas zou kijken, dan wijst de naald van het kompas ten opzichte van de waarneming in Roggel echt een andere plek als het noorden aan. Het geografische noorden wandelt er lekker op los. Niemand weet precies waarom. Ook de snelheid van verplaatsing is een raadsel. De twee “noorden” liggen dan ook niet op elkaar.
Om terug te komen op die rode huisjes in Noorwegen, Zweden, Finland. Weet je waarom die rood zijn? In IJsland zijn veel huisjes bekleed met golfplaten, dat is een stuk goedkoper dan de invoer van duur hout uit de overzeese buurlanden. De golfplaten zijn in een voor de Islendingar (zo noemen zij zich zelf) typische IJslandse zwarte kleur geschilderd. De reden dat men de golfplaten daar als gevelbetimmering gebruikt is simpel, bomen zoals wij die kennen, groeien niet op IJsland of je moet je gevels willen bekleden met wat dwergberkjes of dwergwilg. Veel succes!
Die “Noordelingen” willen hun huizen laten lijken op bakstenen huizen. In eerste instantie was het een statussymbool en konden alleen de rijken zich een rode woning veroorloven. Ergens in de 16e eeuw verplichtte koning Johan III van Zweden iedereen om alle houten huizen in Zweden in deze karakteristieke kleur met “Falu Röd” (Zweeds rood) te laten schilderen. Het rode pigment wordt heden ten dage nog altijd verkregen en is een bijproduct uit de koperindustrie. Die slimme Johan had nogal wat aandelen in de kopermijnen. Hierdoor heeft hij wat belastinggeld binnen geharkt. Een slimme jongen, die Johan!
Ron
Ron Van Pol, voorzitter van Groen Hart Leudal, heeft sinds juni 2020 zijn eigen column bij DeltaLimburg.nl.
Foto's aangeleverd door Ron Van Pol (foto 1 Noorderlicht boven Limburg, foto 2 uitbarsting zon)
041223/HvL
