Heythuysen - 20 maart 2025 - Het Langven is een op het oog prachtig natuurgebied midden in ons geweldige Leudal. Het gebied is zo’n slordige 25 hectare groot en is ontstaan in het laat-Pleistoceen en Holoceen. Zeg maar tussen 18.000 en 10.000 jaar voor kinneke Jezus. Hier vond een behoorlijke opwarming van onze streek plaats. De Maas liep niet waar we die nu aantreffen. Nee, de Maas was een zeer brede, vlechtende rivier. Je moet dan denken in de orde van zo’n 20 kilometer breed.
Zo tegen 15.000 voor Chr. begon ze meer te meanderen en versmalde het stroomvlak aanzienlijk. Alles wijst erop dat de ons bekende vennen - de Grote bedelaar, de Kleine Bedelaar (bestaat niet meer), het Langven en het Eelderven (eveneens verdwenen) - in een oude Maastak van destijds liggen.
Het was dus een waterrijk gebied. Een ideale omgeving voor het ontstaan van hoogveen. Planten als riet en zeggesoorten groeiden hier weelderig. Maar door het jaarlijkse afsterven van deze planten wordt de laagte, waar water staat, langzaam opgevuld met dood organisch materiaal. De vertering van al deze plantenresten gaat verdomd langzaam, doodeenvoudig omdat er niet voldoende zuurstof in het water aanwezig is. Dus de bacteriën, die normaal hun handje niet omdraaien voor een dergelijke afbraak, kunnen hier niets uitrichten. Er treedt daarnaast ook verarming op. De voedingsstoffen (nutriënten) in al dat gestorven plantenmateriaal zakken mee weg in de bodem. Planten die graag in een voedselarm zuurder milieu willen groeien, zijn er haast niet. Maar veenmos des te meer. Het veenmos kan als het ware gigantische pakketten vormen. Het wordt dikker en dikker en kan bij de juiste temperatuur gemakkelijk 50 tot 60 cm in dikte groeien.
De oudere lagen veenmos Sphagnum kunnen heel goed water vasthouden. Dit sluit de onderlaag volledig af van zuurstof. Door het zure karakter en gebrek aan zuurstof stopt het rottingsproces van al die afgestorven plantenresten. Door de zure omstandigheden groeien er geen bomen en struiken. Wat je krijgt is een groot weidelandschap, een walhalla is voor vogels. (Dit is heel kort verwoord hoe hoogveen ontstaat, in werkelijkheid zijn net wat meer stappen voor nodig, maar die bespaar ik jullie hier...).
Dit allemaal terzijde. Hoe zit het met het kopje ondergaan van het Langven?
Ooit besloten een aantal rondtrekkende “Limburgers”, ja, ik schrijf dit met opzet omdat “zij” toch maar mooi hier zijn komen wonen. Alles wijst erop dat zij zich rond 800 vestigden langs wat nú de Tungelroyse beek is. Er ontstond een nederzetting(kje). Waarschijnlijk bouwden die slimpies al een soort van paalwoningen, want de streek kon behoorlijk nat(ter) worden. Er zijn in elk geval restante van dergelijke woningen gevonden.
Het huidige Heythuysen bestond nog niet, maar het waren wel woningen die door de eeuwen heen als “huizen oppe hei” betiteld gingen worden. De grafheuvels bij de Busjop bekrachtigen de aanwezigheid van het ontstaan van gehuchten (lees dit als enkele woningen in de nabijheid van elkaar). Zo ontstonden uiteindelijk de gehuchten Walk en Maxet. Deze gehuchten waren met elkaar verbonden door landwegen. Uiteindelijk begon men zich meer en meer bij elkaar te voegen. Dit is het ontstaan van Heythuysen in een notendop.
Men was erachter gekomen dat hoogveen een brandbare weldoener was en het plaggen van de “turf” was een feit. Uiteindelijk ontstond door de explosieve toename van inwoners zelfs een schaarste aan landbouwgrond. En je begrijpt het al. In 1930 kwam er een dorpsraad bijeen. Een voorloper wellicht van de eerste regionale boerencoöperatie. Wie zal het zeggen? “Waarom zouden we niet het Langven eens onderhanden nemen”. “Daar woont niemand”. “Het is volledig ontoegankelijk”. Denkwijze van toen.
Hoe kom je van al dat water af? De Tungelroyse Beek loopt aan de Noordkant redelijk dichtbij. Trek een sleuf naar de beek en het ven loopt leeg! Met man en macht werd er gegraven en gegraven. Niets wetende over nevenschade. Je mag het hen niet kwalijk nemen. Wat je niet weet of laat zo zeggen; wat totaal onbekend is, kun je ook nooit fout doen. Een natuurlijke omgeving ontwateren is in agrarisch opzicht niet eens zo raar.
Wij hebben een gedeeltelijke Zuiderzee ingepolderd om maar aan landbouwgrond te komen. Zijn wij straks ook fout? Wedden!? Gevolg was dat de grond begon in te klinken (te zakken). De weelderige natte graslanden met natte heide verdwenen compleet, net als de inheemse en de vogels die op doorreis naar hun zomerverblijf en natuurlijk op de terugreis massaal hun buikje kwamen vullen in al dat water rond en nabij het langven.
Een voorbeeld van een vogel die hier voorkwam is de wulp Numenius arquata. In ons dialect heet deze vogel “Kluut”, ik vermoed dat dit komt door zijn geluid. Trouwens op het strand kom je ook een kluut tegen, alleen is dit een geheel andere vogel! Ook zagen we het witgatje Tringa ochropus, roodborsttapuiten Saxicola rubicola en het paapje Saxicola rubetra hier veelvuldig. De meeste insecten pakten trouwens ook hun biezen en probeerden uit alle macht hun heil te zoeken in nog wel met water gevulde plekjes. Het gros van alle insecten dat hier leefde had (ven)water nodig om eieren af te zetten, de larven hadden zelf ook water nodig om zich voor te bereiden op het volwassen worden. Zij dienden uiteindelijk als belangrijk ingrediënt van de aanwezige unieke voedselketen. Alles was weg! Ja, en natuurlijk komen er ook weer andere insecten voor in de plaats. De predatoren van deze insecten volgden ook. De vraag is: doen we er goed aan?
Uiteindelijk is Staatsbosbeheer in de jaren 80 van de vorige eeuw weer in bezit gekomen van de landbouwgrond welke ooit toebehoorde aan het Langven.
Vanaf hier neem ik jullie de volgende keer verder mee in de tijdreis.
Wisten jullie trouwens dat Heythuysen sinds 1646 weer hetzelfde wordt geschreven?
In 1593 was het Heithuizen. Tussen 1646 en 1969 kom je het op oude kaarten tegen onder de vermelding van: Heyhuys (1712), Heythusen (1777), Heijthuisen (1820), Heithuizen (1850), Heythuijzen (1894), Heithuizen (1927), Heijthuizen (1938) en uiteindelijk in 1969 staat Heythuysen op de kaart met de spelling zoals we haar nu kennen. Je zou maar steeds met al die nieuwe plaatsnaamborden moeten sjouwen!
Groet, Ron
Ron Van Pol, voorzitter van Groen Hart Leudal, heeft sinds juni 2020 zijn eigen column bij DeltaLimburg.nl.
Kopfoto: Leon van Lier / foto's Ron Van Pol (het Langven in het Leudal anno 2025)
