Heythuysen - 20 februari 2025 - Zoals de trouwe lezers weten, heb ik een nieuwe knie gekregen. Dit stelde me afgelopen week in de gelegenheid om weer eens even pijnvrij door de natuur te slenteren. Direct gebruik gemaakt van de situatie en met een collega naar het Langven gelopen om een watermonster te nemen. Het was ochtend en aangezien er een laag ijs op het ven lag, viel dat nog niet mee....
We vormen met zo’n kleine twaalf vrijwilligers een uniek groepje enthousiastelingen die het niet kunnen laten om uren achter een microscoop te vertoeven en te staren naar die ieniemienie juweeltjes der natuur.
We hebben een watermonster genomen uit het Langven. Dit was rond tien uur in de ochtend en dat was nog even een dingetje. Er lag namelijk een laag ijs over het ven. De koude natte handen hebben ons geholpen om een begin te maken aan een langdurig onderzoek naar wat er in het Langven leeft aan macrofauna en aan plankton. Wanneer je dit over een langere periode bijhoudt, krijg je een goed beeld over de toestand van het water en zeker over de bijbehorende habitat. Staatsbosbeheer gaat medio augustus starten met groot onderhoud of beter gezegd: de herinrichting van het Langven.
Je zou denken, maar waarom dan? Dat is een goede gedachte en het antwoord daarop is: Omdat wij zo stom zijn geweest om in tuincentra 'rommel' te kopen en deze vervolgens - nadat we deze beu waren - te dumpen in de natuur.
Ergens in 1995 werd de watercrassula (Crassula helmsii) in Noord-Brabant voor het eerst waargenomen in de natuur. Sindsdien verspreidt het zich als een griepvirus over Nederland. De plaatselijke Boerenbond en het tuincentrum vonden het een prachtige plant en probeerden deze aan de man (of vrouw) te brengen. “Wij klunzen” kochten nietsvermoedend deze plant en mieterden deze als vijverplant weer ergens in de natuur neer of misschien wel gewoon op een composthoop. Wie zal het zeggen? Weg is weg, zal de nietsvermoedende “natuurbarbaar” gedacht hebben. Niets is minder waar! Ik ga hen verdedigen. Misschien is het wel aan ons om bij de aanschaf van nieuwe planten, waarmee wij onze tuin willen verrijken, de verkoper te vragen naar de status van de plant. Is deze inheems of een exoot? En willen we dat in onze tuin?
Watervogels komen bijvoorbeeld tijdens het foerageren met hun pootjes in contact met het watercrassula. Vliegen op en strijken vervolgens in een poel of ven even verderop weer neer. Hoppa, de besmetting is een feit. Daarnaast kunnen bijvoorbeeld onze gehoornde Schotse hooglanders en Tauros of de minder vervaarlijke Galloway hun dorst komen lessen. Zij lopen met hun poten door het water en vertrekken richting...., moet ik nog doorgaan? Zo is het watercrassula hoogstwaarschijnlijk ook bij ons in het Langven gekomen.
Is dat dan een ramp?
De plant is helemaal niet kritisch wat betreft de standplaats. Het is een ware alleskunner. Dat kleine vetplantje vindt het super om aan oevers van plassen, poelen en vennen te staan. Met evenveel gemak vestigt het zich ook op kale bodems. Vaak vormt het een dichte mat van planten. Een echte brandhaard voor verspreiding. Nu snap je waarom runderen en vogels, maar ook graafmachines zo gemakkelijk de zaden verspreiden. Watercrassula staat in Nederland imiddels dus overal, ook al op de Waddeneilanden.
De watercrassula is een zeer invasieve soort. Open plekken in vochtige levensgemeenschappen zijn een walhalla voor de plant. Maar door de woekering heeft deze plant zeer ongewenste effecten op veel inheemse soorten. Deze zijn vaak plaatsgebonden en komen uitsluitend voor bij vennen. Watercrassula is een plant die het jaar rond aanwezig is. Dus bij de aanvang van de lente, wanneer de inheemse planten weer ontwaken en willen groeien, zegt deze 'plaaggeest: "Ik sta hier, mijn plek, opzouten." Je begrijpt dan ook dat er snel een monocultuur ontstaat. Van diversiteit, waar we zo naar hunkeren is al snel geen sprake meer.
Daarnaast heeft watercrassula een negatief effect op de waterhuishouding en waterkwaliteit. Een voorbeeld hiervan is dat watercrassula een ven of poel volledig kan dichtgroeien. De plant hangt dan heerlijk aan het oppervlak zijn “ding” te doen. Het geniet met volle teugen van het heerlijke warme zonnetje. Het zonlicht zelf kan dan niet meer op de bodem van het ven komen. Hier staan de waterplanten die ervoor zorgen dat er zuurstof in het water komt. Daarnaast ontstaat er, door gevallen bladeren, takken en ander plantaardig materiaal vaak ook een rottingsproces. Hierdoor groeien de bacteriën die betrokken zijn voor de afbraak weelderig. Deze bacteriegroei zorgt er dan weer voor dat er extra zuurstof wordt onttrokken aan het water. Je snapt het al!?
Om het ecosysteem te waarborgen ben je in veel gevallen gebonden aan beperkte mogelijkheden. Het beheersen van het ecosysteem is vaak nog het enige wat je kan doen. Met de hand verwijderen is allang geen optie meer. Afplaggen, afdekken met folie, verbranden met heet water; het zijn allemaal goedbedoelde tijdelijke opties maar watercrassula likt haar wonden en groeit daarna gewoon weer door.
Wat kun je wel nog doen?
Allereerst het in beeld brengen van de problematiek en zorgen dat er geen verdere vermesting meer plaatsvindt. Het afgraven van voedselrijke bodem, de toevoer van stikstofrijk water en ervoor zorgen dat er geen vee meer rondloopt, watervogels beletten om te landen en weer op te stijgen naar een nieuw nog “onbesmet” gebied. De dominantie van watercrassula aanpakken door het gebied af te plaggen en de plaggen te verwijderen. Daarnaast de ooit inheemse plantensoorten herbeplanten en hen de strijd aan laten gaan met die “plaaggeest”.
Het probleem is wel dat je een enorme hoeveelheid inheems plantenmateriaal nodig hebt en vaak schort het aan de gewenste hoeveelheid hiervan.
In elk geval is voor ons als macrofauna en planktonwerkgroep een geweldige mogelijkheid om deel te nemen aan een prachtig project dat door Staatsbosbeheer en provincie Limburg omarmd is. Wij hopen met z’n allen dat met deze inspanningen er weer een prachtig stuk Natura-2000 ontstaat en ook behouden blijft.
We zullen jullie op de hoogte houden over de ontwikkeling over de herinrichting van het prachtige Langven.
Tot een volgende keer, Ron
Ron Van Pol, voorzitter van Groen Hart Leudal, heeft sinds juni 2020 zijn eigen column bij DeltaLimburg.nl.
Foto's: Leon van Lier
