Roggel - 7 december 2022 - Ja, je leest het goed, de kerstbal. Al wandelend kom je tot diepe gesprekken. Meestal gaat het over ditjes en datjes. Tot op een gegeven moment de jongste wijsneus vraagt: “Pap, waarom hangen wij kerstballen in de boom?” Fu.. (gecensureerd) zo’n vraag zag ik struinend door de natuur niet aankomen. Nog erger, probeer daar maar eens een kant en klaar antwoord op te geven. Want waar komt in hemelsnaam die bal vandaan?
Kerstballen heb je in alle maten en vormen.
Ja, je leest het goed, want een kerstbal hoeft niet meer per definitie rond te zijn.
De ene bal is nog mooier dan de andere. Ga je kijken bij die giga tuincentra waar ze al vanaf september in de schappen liggen, dan variëren ze van € 0,18 tot wel € 5,- per stuk, of bijvoorbeeld 12 ballen van Italiaanse ontwerper Alessi voor maar € 399,- en dan heb je ook wel iets in de boom hangen. In 2009 werd zelfs voor € 92.000,- een bal van 18-karaats goud met meer dan 15.000 diamanten met 188 robijnen, lijkend op een globe, op een veiling verkocht.
Maar goed, nu terug met beide voeten op aarde. Wellicht heb je ze zelf nog. Die prachtige kerstballen van opa en oma. Als klein kind keek je er met verwondering naar en nu kun je ze zelf in de boom hangen. Nu jij die “oude ballen” mag gebruiken zijn deze voor jou van onschatbare waarde. De kerstballen komen dus voort uit oude tradities.
Maar waar komen deze oude tradities vandaan?
Allereerst moeten we dan ontrafelen waar de kerstboom vandaan komt. Daarvoor moeten wij onze oosterburen op de knieën danken. Door de intocht van het Christendom werden alle heidense gebruiken verboden. Geen heidense boom of licht, zelfs geen vuurtje mocht meer worden gestookt om de verering van het Germaanse midwinterfeest oftewel het joelfeest of zonnefeest kracht bij te zetten. De Germanen hielden destijds dit feest ter nagedachtenis van hun voorouders en ter ere van de vruchtbaarheid en het midwinterfeest. Dit feest werd van 25 december tot 6 januari gevierd! In deze periode van 12 dagen staat de zon op haar laagste stand.
Na 6 januari zullen de dagen weer gaan lengen. Joel is afgeleid van het woord jhul dat rad of wiel betekent. Het zonnerad, een cirkel met een kruis erin. Door sommigen wordt dit teken geïnterpreteerd als een symbool voor het dag-, nachtritme en de cyclus van de vier seizoenen. Het teken werd veel gevonden op rotstekeningen in geheel Scandinavië. En Jul betekent nog altijd Kerstmis in het Zweeds, Noors en Deens.
Onze Duitse buurtjes waren dat geneuzel en alle verboden, die de Christenen hadden opgelegd, echt beu. Het oude volksgeloof was onder hen niet uit te roeien. Tussen de Christenen en “Germaanse aanhang” werd hierover heel vaak gekibbeld, verdragen getekend, weer afspraken geschonden en soms wat bloed vergoten. De Christenen kregen geen poot aan de grond, daarbij konden de Christenen niet met overtuigende argumenten aankloppen over hun oorspronkelijke feestdagen. Vroom als zij waren heeft de kerk met veel tegenzin het oude joelfeest slim verbasterd tot Kerstmis.
Kerkvader Ambrosius noemde de geboorte van Christus, alias de Zon (het terugkerende licht), dat wij nu vieren op 25 december. Zoals eerder genoemd stopt het Joelfeest na 12 dagen op 6 januari. De Germanen eindigden traditiegetrouw het feest met een joelblok. De gezinshaard werd als een heilige plek gezien. Op 6 januari werd de haard gedoofd. Traditiegetrouw legde de man des huizes het joelblok, een wortelig stuk van een (heilige) eik in de haard en overgoot deze met zout, wijn en olie. Moeders of de oudste dochter des huizes stak vervolgens met een overgebleven stukje joelblok van het afgelopen jaar het geheel aan. De as van het stukje joelblok had volgens zeggen genezende eigenschappen, bevorderde de vruchtbaarheid en werd op het land uitgestrooid. Ambrosius bedacht de drie koningen die met goud, wierook en mirre kwamen aanzeulen als geschenk voor Kindeke Jezus. Goud als de koninklijke status, wierook voor goddelijkheid en mirre voor zijn menswording. Een meer wereldlijkere interpretatie zou ook kunnen zijn; goud om de armoede te verlichten, mirre om het kindeke te verzorgen en de wierook om de stank in de stal dragelijker te maken. Wie zal het zeggen....
Onze kerstboom werd door de Duitsers, die eind 19de eeuw bij ons kwamen wonen, geïntroduceerd. Het waren hun gewoontes om een boom te versieren. Dat wereldbekende kerstliedje ♫♫ Oh Tannenbaum, Oh Tannenbaum ♫♫ daar hebben wij toch de plank mis geslagen met onze vertaling naar het Nederlands. Wij staan braaf onder de verkeerde boom te zingen. Wij zingen ♪♪ Oh Dennenboom, Oh Dennenboom ♪♪. Oepsie! Eine Tanne is een Spar....
De kerstboomversieringen bestonden uit appels en noten. Maar ook koekvormen, bloemen gemaakt van papier en kaarsjes. De eetbare versieringen waren allemaal vruchtbaarheidssymbolen en bedoeld als offers voor de goden. Dus een oud Heidens gebruik!
Volg je het nog?
Later werden de koekjes in de vorm van kransjes, krakelingen en honingkoeken bedacht. Nog later deed de chocolade haar intrede als versiervorm en stelde de zon voor. Dit herinnerde daarom weer aan het midwinterfeest of zonnewende. Met driekoningen mochten de kinderen de boom kaalplukken en hun buikjes rond smikkelen. Geleidelijk werden er ook slingers (van zilver) gebruikt. Dit stond voor rijkdom en glans. In de top bevond zich de ster met acht stralen! Deze stelde oorspronkelijk de zon voor (het zonnerad). De Christenen bedachten later dat het de ster van Bethlehem voorstelde.
Maar nu terug naar de kerstbal.
Die is terug te voeren naar het geloof in heksen. Men geloofde dat je kwade geesten en ook heksen kon afweren door spiegeltjes en glinsterende dingen op te hangen. Eerst werden er koperen bollen voor het raam gehangen, de zogenaamde heksenballen. Door de vervormde weerspiegeling zou dit de kwade geesten en heksen afschrikken of zelfs verjagen. Zodra een heks de bal aanraakte, werd zij gevangen in de heksenbal. Dit geloof in de bal kon geen standhouden en uiteindelijk werd deze meer als decoratie in de kerstboom gehangen. Je zou je “feest” toch niet laten verzieken door een kwade geest...
Later bedacht een Duitse glasblazer, een arme sloeber die zich geen Weinachtsapfel kon veroorloven, om appels van glas te blazen. Dit werd een rage. De glazen appels deden hun intrede als kerstballen.
Dus wanneer je weer eens “pats” hoort en je ziet zo’n bal weer in duizenden stukjes liggen, zou het een ongelukje zijn of een heks met kwade opzet?
Als afsluiter vind ik het leuk om te vermelden dat ons Kerstmis van het Engelse Christmas komt en we zien dan ook direct dat er een link is met Jezus Christus.
De Fransen daarentegen kennen het woord Noël voor kerstmis. Noël lijkt niet op Christmas. De oorsprong hiervan is dan ook niet Germaans maar komt uit het Latijn. De Latijnse betekenis voor Kerst is; Dies natalis domini (de dag van de geboorte van de heer). De Franse korte dit, zoals ze in hun taal vaker doen dit af tot natalis.
Natalis werd al snel …….. Noël. Dit klinkt ook veel mooier.
Volgens anderen is hier niets van waar en komt Noël uit de Gallische taal.
Het zou een verbastering zijn van het woord noio (dat nieuw betekent) en hel (dat zon betekent). En raad eens! …… Precies Noël is ontstaan!
De Galliërs hadden net als de Germanen ook een Heidens feest ter ere van de Winterzonnewende. Soleil invaincu, het feest van de ongeslagen zon.
Aldus.
Groet, Ron
Ron Van Pol, voorzitter van Groen Hart Leudal, heeft sinds juni 2020 zijn eigen column bij DeltaLimburg.nl.
071222/HvL
