Roggel - 1 juni 2021 - We staan hier bij een aantal vennen van Het Leudal. Ze zijn makkelijker te zien wanneer er voldoende water in staat. Dus in de zomer zie je deze vennen een stuk minder goed. Door herstelwerkzaamheden zijn de vennen hier weer in ere hersteld. Deze zijn afgerond in 2012 en mogelijk gemaakt door de Provincie Limburg en Staatsbosbeheer. Zie tekst op het bord (vergeef me wanneer ik iemand tekort doe).
Op het bord is te lezen: “Het leefgebied van de kikker, salamander werd hierdoor uitgebreid en zonnedauw en moerashertshooi keerde terug”. Ik mis hier toch echt een regel. Namelijk: “Heel veel insectensoorten keerden hierdoor ook terug.”
Heel veel insectensoorten zijn namelijk afhankelijk van water. Er zijn soorten die juist voor een ven kiezen. Nee, niet om te drinken. Ja, om hun eitjes in af te zetten, waaruit hun larven weer ontstaan. Denk maar eens aan libellen, waterjuffers, kevers en nog vele andere insectensoorten. Hiervan leven weer die kikkers, salamanders en natuurlijk de vogels. Zonder insecten zou er zelfs geen enkel jong kuiken overleven.
Wanneer je goed luistert hoor je wellicht de leeuwerik, groene specht, bonte specht, vlaamsegaai, gekraagde roodstaart, koolmees, pimpelmees e.a., met dank aan…….. ?! Ze eten als kuiken alleen maar insecten, dus als ontbijt, lunch, diner en ja, ook als snack tussendoor. Aanbod van voedsel bepaalt namelijk het hele ecosysteem. Dit even terzijde!
Waarom ben ik nu juist hier gaan staan? Niet alleen vanwege dit bord.
We kijken nu naar een gedeelte van onze geschiedenis, weliswaar door andere ogen maar heerlijk om mee te nemen op een wandeling door ons mooie Leudal. De vennen hier zijn eigenlijk overblijfselen of restanten van hoogveentjes. Deze hebben zich eigenlijk ontwikkeld zo’n 10.000 jaar geleden na de laatste ijstijd.
Stel je eens voor; je stond hier 15.000 jaar geleden. Wat speelde er destijds? Sluit je ogen en stel je voor dat je ergens op een toendra staat in Canada en Siberië. Een “smerige” koude wind recht op je toet. Windsnelheden, van 60 tot 75 kilometer per uur die we nu betitelen als stormachtig. Hier en daar is het landschap een beetje licht golvend en er staan enkel wat struikjes maar zeker boomloos, op een verdwaalde dappere dwerg berk of dwerg den na, maar dat is het dan! Er woedde een aanhoudende storm uit het noordwesten met temperaturen van zo’n 1 à 2 graden Celsius.
De Noordzee, zoals we hem nu kennen, bestond destijds niet. Het Noordzeebekken was een gevriesdroogde zandvlakte. De storm nam dit “ijskoude” zand mee en werd in ons Leudal afgezet (trouwens in heel Zuidoost Nederland).
Dit was het jonge dekzand. De “plaatselijke” wind was ook niet op z’n achterhoofd gevallen en blies er vrolijk op los. Zo ontstonden er patronen van uitgestoven laagten en natuurlijk opgestoven hoogten, in de vorm van langgerekte ruggen. Wanneer je nu je ogen opent, waar kijk je dan naar? Yup, naar zo’n rug. Mooi hè, 15.000 jaar in een notendop! Elke zandkorrel hier is pure geschiedenis.
Die laagte, daar zoomen we nu even op in.
De plaatselijke wind blies het zand weg, dat door de grote broer hier was neergelegd, waarbij er een harde vaak ondoordringbare laag vrij kwam. Door de regen ontstonden “de vennen”, stilstaande wateren zonder aan- of afvoer. Verschillende plantensoorten vonden hier hun basis, waarin ze zich prettig voelden. Nu zouden we zeggen hun habitat. Daarnaast vonden ook verschillende dieren hun intrek in en om de vennen. Door de jaren heen stierven de jarige planten en zonken naar de bodem. Hier en daar vielen er natuurlijk ook bladeren, takken en andere organismen in het water. Bacteriën en aanverwante peuzelden het organisch materiaal netjes op. Soms kregen ze het niet helemaal verwerkt, door bijvoorbeeld een tekort aan zuurstof en moesten ze hun werk staken. Resultaat: het water werd zuurder. Dit geschiedde enkele decennia lang, waardoor er laagveen ontstond.
Ah, nu komen we ergens.
Het proces verlanding, door de inwerking van regenval, regenschaarste, plantengroei in het inmiddels gevormde ven, de sterfte van waterplanten, algen en mossen, inval van andere organische materialen, hoopten zich lagen op. Door uitdroging hiervan ontstond het hoogveen (ookwel turf).
Een aantal slimmeriken binnen het Leudal kwamen er via via achter dat je dit ontstane “turf” heel goed kon gebruiken om je stulpje te verwarmen. Turf was een goedkope brandstof. Waar we nu naar kijken, zijn eigenlijk uitgestoken hoogveentjes.
Wat is het verschil tussen een ven of veen?
De naamgeving komt uit het Oud-Germaans, daar hadden ze het woord fanja dat slijk of moerassig betekende. Oorspronkelijk was er geen verschil tussen het woord ven of veen. In de 12e eeuw werd veen gebruikt voor een ontginbare grondsoort en ven voor een moerassig gebied in heide. Nu is het een natuurlijk meertje op zandgrond.
Wist je dat bijvoorbeeld de provincie Vlaanderen rechtstreeks afstamt van een overstroomd stuk land. Het oude Germaanse woord flauma betekent overstroomd gebied. Dat later in het Nederlandse de f en v is verwisseld, is dan nog een kleine bijzaak.
In de omgeving kennen we een aantal plaatsnamen, die nauw verwant zijn aan het karakteristieke landschap. Denk maar eens aan Venlo, Venray, Castenray, of zelfs Zutphen, ook hier zit het woord ven in. De uitgang -lo duidt respectievelijk op water of bosje op hoge zandgrond en de uitgangen -ray of -rade duiden op kaalslag in een bos of heide. Er is natuurlijk iets van te zeggen. Je hebt meerdere verbasteringen.
De plaatsnamen Oploo, Dwingloo Melderslo, Elsloo, Geloo, Loo, Hengelo, maar ook Looi en Wellerlooi, zijn allemaal plaatsen met hun oorsprong rondom een ven.
De plaatsennamen Kerkrade, Wijnandsrade, Bingelrade, Doenrade, Eckelrade, Elkenrade, Benzerade, Lutterade, Hobbelrade, Herbenrade, Imstenrade, Etzenrade en Mariarade vinden hun oorsprong door een behoorlijke kaalslag van bomen in een bos.
Met een knipoog, ben blij dat ik in Het Leudal woon, daar zit gelukkig geen verwijzing in. Wellicht zijn er nog meer plaatsnamen te noemen.
De volgende keer neem ik jullie mee onder water! Ron
Foto Leon van Lier
010621/HvL
