Roggel - 2 september 2021 - Geweldig om te vernemen dat jullie meer willen weten over de geweldige onderwaterwereld. Op enkele organismen na leeft zowat alles op aarde dankzij de aanwezigheid van zuurstof. Even een opsomming; in onze lucht zit zo ongeveer 78 vol% stikstofgas, 21 vol% zuurstofgas en een klein deel Argon dat is een edelgas van 1 vol% (Er zijn vaak wisselende hoeveelheden aan waterdamp aanwezig, dat gaat dan vaak om 0,7 vol%).
In water liggen de verhoudingen veel complexer. Kouder water kan meer zuurstof bevatten (de max ligt bij 13,9 °C. Het water kan dan maar 10gr zuurstof bevatten per kubieke meter water). Om dit voor ons een beetje inzichtelijk te maken kun je het volgende aannemen: in lucht zitten ca. 200.000 deeltjes zuurstof per miljoen deeltjes en in water zitten er maar 15 deeltjes zuurstof per miljoen deeltjes (in de meest gunstige omstandigheid). Dat betekent hoe warmer het water hoe minder zuurstof. Dan hebben we ook nog de zuurgraad van het water, hoe lager de pH, dus hoe zuurder het water, hoe minder zuurstof er in voor komt.
Dat is nogal iets voor die arme drommeltjes in het water. In een ven schommelt het waterniveau constant. Het waterniveau wordt steeds lager en wordt alleen aangevuld door regenwater. Dat is de beschrijving van een ven. Een klein ondiepe plas water dat voorkomt op Pleistocene zandgrond. De bodem kan bestaan uit een ondoordringbare laag van bijvoorbeeld; oer of samengeperste afgestorven plantaardige materialen.
Hoe kunnen onze kleine, arme drommeltjes dan toch lucht happen?
Wij mensen hebben het gemakkelijk. Via een ademhalingscentrum, dat zich meen ik in de hersenstam bevindt, halen wij onbewust adem. Op basis van de koolzuurconcentratie in het bloed wordt deze constant gehouden. Daarmee wordt dan automatisch en tegelijkertijd de zuurstofconcentratie in het bloed op peil gehouden. Ik zei 'onbewust' zojuist. Want in tegenstelling tot de hartslag kunnen we die niet zelf beïnvloeden. Moet je eens voorstellen: Ik heb het over rust, wij halen per minuut circa 12 tot 16 maal adem. Per dag passeert dan zo’n 10.000 liter lucht de luchtwegen, op weg naar de longen. In een gemiddeld mensenleven vullen de longen zich zo’n 500 miljoen keer. Oké, ik wijk af, terug naar de “kriebelbeestjes” onder water.
Longen, zoals wij, hebben ze niet. Ze hebben via evolutie geleerd om via een kieuwsystemen, die nog het meeste lijken op de voor ons bekende snorkels en duikersuitrusting, om zuurstof (O2) naar binnen te halen en kooldioxide (CO2) eruit te persen.
Veel larven, nimfen of andere vormen hebben een kieuwstelsel bestaande uit tracheeën, zeg maar een buizenstelsel. Deze kieuwen bevinden zich, niet zoals bij ons de longen, in de borstkast. Nee zij zitten op vreemde en voor ons ongewone plekken.
In de regel; vaak in of op of aan het achterlijf. Je spreekt dan van anale kieuwen. Ze hangen dan als staarten aan hun achterwerk. Of zoals bij de libelle larve, in het achterste deel van hun darmen. Via de anus halen ze iedere keer water naar binnen, waar dan door de kieuwen zuurstof uit wordt gehaald, ja inwendig! Het wordt nog gekker. Ze gebruiken hun anus ook voor straalaandrijving. Wanneer de libellelarve belaagd wordt door een vijand, spuit ze het water in hun darmen naar buiten. Hierdoor schiet de larve als een raket door het water. Weer anderen hebben de kieuwen als “veertjes” op hun achterlijf steken. Of misschien nog gekker, gewoon tussen de poten in verstopt.
Je kunt je dan misschien ook voorstellen dat deze methode alleen goed werkt onder de juiste omstandigheden, dan bedoel ik met voldoende zuurstof in het water.
Wat nu als er haast geen zuurstof in het water is, dat kan ook. Op plekken waar de zon staat te broeden in heel ondiep water langs de kant. Enkele millimeters water. Daar komen ook uit de groep “arme drommeltjes” leven voor. Daar hebben ze niets aan tracheeën en kieuwen. Zij verkiezen de methode “van lucht happen” met een echte snorkel een soort van adembuis. Je hebt er met hele kleine en met de vorm van een rattenstaart. Het “mondstuk” is een rare benaming, want de opening ligt aan het verlengde van de anus. Je zou bijna kunnen spreken van een “kontstuk”, in dit geval. Hier zuigen ze zuurstof mee naar binnen die rechtstreeks verbonden zijn met de organen.
Je hebt natuurlijk uitzonderingen op alle voorgaande beschrijvingen over ademhaling. Er zijn er die bekleed zijn met een fluwelen beharing waarin luchtbellen blijven hangen.
Zij kunnen hier een tijdje lucht in vasthouden. Weer anderen hemoglobine. Door dit roodgekleurde goedje, wat bestaat uit een ijzermolecuul, vandaar ook de kleur, kan zuurstof makkelijker worden gebonden. Door dit hemoglobine zijn ze in staat om dat hele kleine beetje zuurstof toch te binden en op deze manier aan hun zuurstof behoefte te voldoen. Hemoglobine zit trouwens ook in ons (rode) bloed.
Wat is de wereld toch mooi.
Ron
Wil je een keer komen kijken, of ben je geïnteresseerd neem dan contact op met de Macro Fauna Werkgroep Midden Limburg via macrofaunawerkgroep@gmail.com.
Foto’s: Macro Fauna Werkgroep Midden Limburg
020921/HvL
